Koza jaka jest
każdy widzi?

   Hodowla kóz w Polsce przeżywa swoje wzloty i upadki. Decydują o tym przede wszystkim względy ekonomiczne bowiem raz mówi się o walorach kóz jakimi są niskie koszty ich utrzymania, a innym razem okazuje się, że aby czerpać zyski nie tylko ze sprzedaży mleka lecz również jego przetworów należy dokonać pokaźnych inwestycji związanych z urządzeniem serowarni. Jednak wiele osób, które przy różnych okazjach zetknęły się z tymi wyjątkowo komunikatywnymi przeżuwaczami nie widzi w nich potencjalnego źródła dochodów lecz zwierzę towarzyszące człowiekowi na podobieństwo ulubionego psa. Zwierzę, które dzięki swojej inteligencji i przywiązaniu może z powodzeniem zyskać sobie miano najlepszego przyjaciela na czas nie krótszy niż żywot ulubionego szczekającego czworonoga.




Cykl tych artykułów poświęcony będzie hodowli amatorskiej kóz, opisane zostaną rasy znane i od kilku lat popularne w Polsce, ale również takie, które być może już są do Polski sprowadzone, a jeśli nie to z pewnością na to zasługują. Jednocześnie poruszonych zostanie kilka zagadnień dotyczących samego utrzymania kóz w małych, amatorskich hodowlach, o których nawet posiadacze tylko jednej kozy nie powinni zapominać.
Ras kóz na świecie istnieje ponad 70, często jednak występują one tylko na określonym obszarze i należą do ras ginących. Najpopularniejszą rasą kóz użytkowych w Europie jest koza saaneńska, lub jej odmiany otrzymane po skrzyżowaniu i selekcji lokalnych ras kóz białych, zwane białymi uszlachetnionymi (niemieckimi, czeskimi, polskimi itd.).
Pierwotnym miejscem pochodzenia kozy saaneńskiej jest dolina rzeki Saany w Szwajcarii położona w południowej części kantonu berneńskiego. Kozy saaneńskie lub uszlachetnione nimi odmiany kóz lokalnych przez długie lata selekcjonowane były z powodzeniem pod kątem wydajności mlecznej. Są to więc kozy wysokomleczne - w koziej rodzinie są rekordzistkami - potrafią dać do 5 litrów mleka dziennie! Nie przeszkadza to jednak męskim przedstawicielom tej rasy służyć za zwierzęta pociągowe. Kozły ważą od 80 do 120 kg i są w stanie pociągnąć wózek z dzieckiem, a w parze nawet dorosłego człowieka. Kozy są nieco lżejsze (50- 90 kg) i niższe, średnio wysokość w kłębie w tej rasie waha się między 70 a 85 cm. Rasa saaneńska charakteryzuje się jednolicie białym umaszczeniem i równo-miernie krótkim włosem, czasami można spotkać umaszczenie kremowe (dość rzadko spotykane i mało popularne wśród hodowców). Kozły często mają pokaźną brodę schodzącą aż na szyję i łączącą się tam z grzywą, zadbane i wyczesane wyglądają imponująco. Kozy zadowalają się małą bródką i obowiązkowo dwoma wyrostkami skórnymi na podgardlu zwanymi dzwonkami. Uszy postawione pionowo skierowane są ku przodowi, wyjątek stanowią tu kozy białe uszlachetnione czeskie, których uszy są bardzo małe (zaledwie 2- 3 cm), zmienia to całkowicie wygląd zwierzęcia. Wśród kóz saaneńskich występują osobniki rogate i bezrożne (bezrożność jest cechą dominującą) należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż po osobnikach męskich, genetycznie bezrożnych często rodzą się obojnaki (zwierzęta posiadające cechy zarówno męskie jak i żeńskie, raczej niezdolne do rozrodu).
Dojrzałość płciową kozy osiągają już w wieku pięciu miesięcy, jeśli więc ktoś zdecyduje się na trzymanie pary tych zwierząt musi pamiętać o ich rozdzieleniu, aż do czasu kiedy kózka osiągnie masę ciała (30-40 kg) pozwalającą na pokrycie jej bez szkody dla potomstwa i jej samej. Decydując się na rozmnażanie kóz saaneńskich w hodowli amatorskiej trzeba być przygotowanym na ewentualne zdajanie mleka (często produkcja mleka jest wyższa niż zapotrzebowanie koźląt) w ten sposób uniknie się stanów zapalnych gruczołu mlecznego, na które kozy tej rasy są szczególnie podatne. Jeśli nie podejmujemy się pracy hodowlanej musimy wiedzieć, że wraz z nadejściem jesieni (kiedy dni zaczynają się wyraźnie skracać) koza będzie beczeć przez kilka dni.
Kozy saaneńskie są zwierzętami sezonalnymi i właśnie w tym okresie występuje u nich ruja. W tym czasie są nerwowe i często nie przyjmują pokarmu, stan ten mija po tygodniu, czasami lecz bardzo rzadko może powtórzyć się na przełomie maja i czerwca. Gdy decydujemy się trzymać kozła należy go wykastrować przed trzecim miesiącem życia. Wykastrowane kozły są łagodniejsze i silniejsze (osiągają większą masę ciała) co może mieć znaczenie jeśli będą nam służyły jako zwierzęta pociągowe. Jeśli kozioł jest niewykastrowany w okresie jesiennym lepiej trzymać go w osobnym pomieszczeniu z dala od domu, wydziela on bowiem charakterystyczny, dość nieprzyjemny zapach.
Kozy saaneńskie mogą więc oprócz swojego towarzystwa, dostarczać również mleka jego amatorom.


Zuzanna Nowak




POWRÓT

STRONA GŁÓWNA