Ekologiczne drobiarstwo

Możliwość wykorzystania rodzimych ras kur nieśnych w ekologicznej produkcji drobiarskiej
Aby uchronić przed zagładą, malejące liczbowo w zastraszającym tempie rodzime rasy drobiu, przed 29 laty, w 1972 r. podjęto w Instytucie Zootechniki (IZ) i ówczesnym Centralnym Ośrodku Badawczo Rozwojowym Drobiarstwa (COBRD), inicjatywę opracowania specjalnych programów, zachowania rodzimych ras kur, gęsi i kaczek. Początkowo programy realizowano z funduszu badań własnych, a następnie na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, częściowo z Funduszu Postępu Biologicznego i ze środków na badania statutowe.
Po dokonaniu w całym kraju inwentaryzacji istniejących jeszcze stadek rodzimych ras kur, gęsi i kaczek oraz opracowaniu ich charakterystyki genetycznej i produkcyjnej, przeprowadzono cały szereg badań teoretycznych i symulacyjnych, zmierzających do określenia minimalnej wielkości populacji oraz systemu kojarzenia, tak by uniknąć niepożądanego wzrostu współczynnika inbredu przy przekazywaniu z pokolenia na pokolenie całej puli genów.
W 1972 r. Instytut Zootechniki zorganizował w fermie kur Szczytno należącej do PGO w Podzamczu (dawne woj. siedleckie) fermę stad rezerwowych i zachowawczych kur, w której zebrał kolekcję rodów pochodzącą z likwidowanych na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ferm zarodowych takich ras jak Zielononóżka kuropatwiana (Zk), Żółtonóżka kuropatwiana (Żk), Polbar (Pb), Rhode Island Red (RIR), Sussex (Sx), New Hapshire (NH) i Leghorn (H). Część tych ras, mimo obcojęzycznych nazw, była utrzymywana i hodowana w Polsce, w zamkniętych przed dopływem obcej krwi stadach, jeszcze przed II wojną światową czyli od ponad 60 pokoleń. Zespół pracowników Instytutu Zootechniki opracował unikalną na skalę światową metodę ochrony przed zagładą rodzimych ras kur, zdefiniował pojęcie stada rezerwowego oraz zachowawczego wraz z określeniem optymalnej i minimalnej jego liczebności (50 kogutów i 500 kur kojarzonych losowo), a także system określania trendów w kształtowaniu się poziomu zmienności genetycznej w poszczególnych rodach, na podstawie szacowanych współczynników odziedziczalności, korelacji genetycznych i fenotypowych. Program ten został wdrożony w fermie kur Szczytno, oraz w Zakładzie Doświadczalnym w Felinie, należącym do Akademii Rolniczej w Lublinie, gdzie utrzymuje się rody kur rasy Zielononóżka kuropatwiana i Polbar. Na skutek pogorszenia się sytuacji ekonomicznej w fermie „Szczytno” Instytut Zootechniki w Krakowie zakupił wiosną 1997 r. jaja wylęgowe rodów zachowawczych kur i przekazał je do Zootechnicznego Zakładu Doświadczalnego
k. Mielca (woj. rzeszowskie), gdzie zostały wylężone i odchowane.


Krótka charakterystyka rodzimych ras kur nieśnych utrzymywanych w hodowli zachowawczej.

Zielononóżka kuropatwiana (ród Z11)
Wyodrębnione zostały jako rasa w końcu ubiegłego stulecia, kiedy to zwrócono uwagę na tzw. "kury galicyjskie". Charakteryzują się lekką budową ciała (w wieku 20 tygodni ważą średnio 1500-1800 g), szarym upierzeniem i jasnozielonymi skokami. Znoszą rocznie około 180-190 kremowych jaj/szt o masie 58-60 g. Kury tej rasy przeznaczone były szczególnie do chowu na terenach południowych i wschodnich Polski.
Obserwacje rozwoju tych kur w warunkach fermowych wskazują, że niełatwo przystosowują się one do chowu wielkostadnego. Przy chowie bezwybiegowym lub utrzymaniu na ograniczonych, słabo zazielenionych wybiegach, występują często pterofagia i kanibalizm lub utrata piór na tle złej przemiany materii.
Z publikacji i opinii użytkowników tej rasy lub jej mieszańców wynika, że najczęściej występującymi zaletami są: duża wytrzymałość na niskie temperatury i choroby oraz umiejętność i zaradność w wyszukiwaniu pokarmu na wybiegach. To przystosowanie do surowych warunków utrzymania, wykształciło się u zielononóżek raczej na drodze doboru naturalnego niż celowej w tym kierunku selekcji. Od wielu pokoleń musiały te ptaki zaspakajać w dużej mierze swoje potrzeby życiowe własnym staraniem. Również ówczesne fermy zarodowe, nie dysponowały nowoczesnymi kurnikami, o kontrolowanych warunkach środowiskowych.
Kury tej rasy służą do kojarzenia z kogutami RIR i Leghorn, a mieszańce są chętnie nabywane do chowu przydomowego.














Rhode Island Red (Karmazyn)
Pochodzą ze stanu Rhode Island w USA. Jest to typowa rasa kur ogólnoużytkowych. Duże (2100 g masy ciała), niepłochliwe ptaki, o czerwono-brązowym upierzeniu, znoszące rocznie około 210-230 jaj o brązowej skorupie i średniej masie 59 g.
Kury Rhode Island Red krzyżowane z kogutem Leghorn dają potomstwo o pokroju i cechach użytkowych typowych dla kur nieśnych, a skrzyżowane z kurami ras ogólnoużytkowych np. Plymouth Rock lub Sussex potomstwo autoseksingowe (colour sex).


Sussex (ród S66)
Rasa wyhodowana w Wielkiej Brytanii, w hrabstwie Sussex. Charakteryzuje się dobrymi cechami mięsnymi. Ptaki posiadają białe upierzenie z czarno obrysowanymi piórami grzywy, lotkami, sierpówkami i sterówkami. Znoszą w okresie produkcyjnym do 200 jaj, o jasnobrązowej skorupie i masie 56-58 g. Potomstwo po kurach Sussex krzyżowane z kogutem takich ras jak NH, RIR i ZK jest autoseksingowe. Charakteryzuje się ono zwiększoną nieśnością oraz lepszą zdrowotnością piskląt.


Leghorn (ród H22)
Rasa wywodzi się z Włoch, skąd w 1870 roku została sprowadzona do Wielkiej Brytanii, a stamtąd rozprowadzano je do innych europejskich krajów. Dzięki niespotykanej u innych ras nieśności, przy stosunkowo niskim zapotrzebowaniu na paszę, opanowała szybko cały świat. Kury mają biało-kremowe upierzenie, charakterystyczną pomarańczową tęczówkę oczu, żółte skoki i niewielką masę ciała (ok.1800g) i charakteryzują się żywiołowym i płochliwym temperamentem. Znoszą ok. 230-260 jaj/rok o średniej masie 63 g i białej skorupie.


Żółtonóżka kuropatwiana (ród Ż33)
Rasa uzyskana w wyniku krzyżowania Zielononóżki kuropatwianej z kogutem New Hampshire. Cechuje je ciemno-szare (kuropatwiane) upierzenie, żółte skoki i niska masa ciała w 20 tygodniu życia (1550 g). Znoszą około 200-220 jaj rocznie o ciemnokremowej skorupie i średniej masie 58 g w 52 tygodniu życia. Kury tej rasy lepiej od Zielononóżek kuropatwianych znoszą chów wielkostadny. Koguty rasy Żółtonóżka kuropatwiana krzyżuje się często z kurami Rhode Island Red, New Hampshire i Leghorn. Uzyskane mieszańce nadają się dla chowu drobnostadkowego, dzięki zdolności wykorzystywania nieograniczonych wybiegów.


Polbar (Pbl)
Rasa wytworzona została przez prof. L. Kaufman w wyniku krzyżowania koguta Plymuth Rock z kurami Zielononóżka kuropatwiana. Jest to lekki typ kur (1600 g masy ciała), znoszących ok. 180-200 jaj, o średniej masie 55 g. Cechą charakterystyczną, odróżniającą wyraźnie jednodniowe kogutki od kurek, jest występowanie czarnej ”brwi” w przedłużeniu oka kurek. Obecnie pewność określenia płci u Polbarów na podstawie barwy puchu jednodniowych piskląt wynosi 99 - 100%. Wielką zaletą kur rasy Polbar, podobnie jak innych autoseksingowych ras jest łatwość usuwania skutków kojarzeń w pokrewieństwie poprzez krzyżowanie koguta Pb z kurami innej rasy np. Zielononóżką kuropatwianą.


Omówione powyżej rasy drobiu mogą być z powodzeniem upowszechniane przy stosowaniu metod ekologicznego rolnictwa, jak i przy zachowaniu i odtwarzaniu naturalnego krajobrazu rolniczego.
Prowadzenie intensywnej gospodarki rolnej na glebach V i VI klasy, szczególnie w małych gospodarstwach, staje się nieopłacalne i zachodzi ekonomiczne uzasadnienie konieczności wyłączenia tych obszarów z produkcji roślinnej i zwierzęcej. Postępująca natomiast prywatyzacja byłych PGR-ów, powoduje pozostawianie odłogiem setek tysięcy hektarów ziemi ornej. Ziemię tę można z pożytkiem wykorzystać, między innymi na użytki zielone (pastwiska), na których systemem ekstensywnym można by wypasać stada rodzimych ras zwierząt gospodarskich (bydło, kozy, konie i gęsi oraz na ograniczonych wybiegach utrzymywać kury), w celu uzyskania mięsa o wysokiej jakości odpowiadającej standardowi tzw. ekologicznych produktów (francuskie label rouge).
Za celowością ochrony i utrzymania tych niewielkich populacji kur przemawiają również względy kulturowe, gdyż wszystkie rasy zwierząt, w tym również drobiu, są efektem działalności człowieka i świadectwem rozwoju kultury narodowej. Ginące rasy drobiu pod względem genetycznym są bankiem zanikających w populacji genów, których zachowanie może się w przyszłości okazać przydatne, gdy zajdzie konieczność poszerzenia zmienności genetycznej lub zmiany kierunku selekcji, w aktualnie hodowanych populacjach drobiu.

Z naukowego punktu widzenia zachowywane ginące rasy zwierząt zwiększają różnorodność materiału zwierzęcego w badaniach genetycznych, fizjologicznych, biochemicznych, anatomicznych itp. Mogą służyć również w badaniach nad rozwojem ptaków i ich zachowaniu się w zmiennych warunkach środowiskowych. Ginące rasy drobiu, ze względów ekologicznych należy zaliczyć do cennego elementu środowiska, zarówno o znaczeniu biologicznym, krajobrazowym, etnograficznym i turystycznym. Tworzenie i utrzymanie stad zachowawczych jest oczywiście kosztowne, jednakże tylko pozornie wydaje się być nieopłacalnym przedsięwzięciem. Posiadanie bogatego i zróżnicowanego zestawu genetycznego, zabezpiecza hodowców przed zakłóceniami towarzyszącymi zwykle importowi materiału hodowlanego, a ponadto stwarza szerokie możliwości realizowania w kraju własnej myśli hodowlanej. W każdej bowiem chwili, z różnych względów (gospodarczych, biologicznych lub politycznych) mogą nastąpić ograniczenia importu materiału hodowlanego i wówczas kraj, który doskonalenie drobiu oparł wyłącznie na pracy hodowlanej zagranicznych firm, znajdzie się w nie lada kłopocie.
Kury rodzimych ras przystosowane są do bytowania na wolnych wybiegach, w przeciwieństwie do wysokowydajnych mieszańców towarowych wymagających komfortowych warunków środowiskowych.
W naturalnych warunkach ptaki te ze względu na swe piękne upierzenie, mogą być również prawdziwą ozdobą podwórka oraz źródłem pozyskiwania ekologicznych produktów tj. jaj i mięsa, którego walory smakowe są niepowtarzalne.


Katarzyna Cywa-Benko
Autorka jest dr inż. w Instytucie Zootechniki AR w Krakowie


POWRÓT

STRONA GŁÓWNA