Człowiek w swoim odwiecznym dążeniu do poznania natury życia już 2500 lat temu opanował technikę sztucznych lęgów. W starożytnych Chinach budowano piece opalane drewnem i posiadające wgłębienia, w których na warstwie ziemi układane były jaja wylęgowe. Były to niekiedy zupełnie spore "zakłady wylęgowe".


W tym samym czasie również Egipcjanie (kapłani egipscy) budowali dosyć skomplikowane urządzenia (aparaty wylęgowe), w których można było regulować zarówno temperaturę jak też i wilgotność. Oczywiście zasady wylęgu były otoczone głęboką tajemnicą, a ponadto w Egipcie były traktowane jako rodzaj obrządku religijnego. Jest tajemnicą, w jaki sposób określano w tych wylęgarniach temperaturę i wilgotność. Przypuszcza się, że na zasadzie dotyku i wyczucia. W Europie dopiero w wieku XVI przeprowadzano pierwsze niezbyt udane próby. Wynalazek termometrów w połowie XVIII wieku znacznie przyspieszył te prace. Pierwsze inkubatory miały postać beczek zakopywanych w fermentującym nawozie, następnie konstruowano aparaty wyposażone w zbiorniki z ciepłą wodą. Wodę tę stale uzupełniano, aż do chwili, kiedy wynaleziono lampę naftową, która służyła do podgrzewania zbiornika z wodą. Następnym etapem było zastąpienie ciepłej wody powietrzem ogrzewanym lampą naftową i prymitywny termoregulator bimetaliczny. Prawdziwym przełomem było jednak odkrycie elektryczności i na początku wieku XX istniały już pierwsze aparaty elektryczne z automatycznymi regulatorami temperatury.


Typy aparatów wylęgowych

Zajmiemy się tylko aparatami dla celów amatorskich, pozostawiając inkubatory halowe i linie wylęgowe zwolennikom globalizacji. Do celów amatorskiego wylęgu jaj najlepiej nadają się małe inkubatory szafkowe i tzw. inkubatory płaskie. Inkubatory szafkowe są niewątpliwie najlepszym rozwiązaniem pod warunkiem, że mają oddzieloną i niezależnie sterowaną komorę inkubacyjną od klujnikowej. Pozwalają na dobre wykorzystanie inkubatora poprzez wylęgi ciągłe, np. inkubator z 3 szufladami lęgowymi możemy co tydzień zapełniać świeżymi jajami wylęgowymi i co tydzień też uzyskiwać z tych nałożeń pisklęta (kurze). Ich główną wadą jest stosunkowo duże zużycie prądu. Jeżeli nie posiadają wydzielonej, oddzielnie sterowanej komory klujnikowej, to nie ma praktycznie możliwości regulacji wilgotności. Jaja np. kurze w takim inkubatorze dwukrotnie w ciągu inkubacji są narażone na kilkudniowe podniesienie wilgotności do 80-90 %. To musi odbić się negatywnie na ilości i jakości wylęgów. Problem ten rozwiązuje posiadanie oddzielnej komory do klucia się piskląt.
Drugim rodzajem powszechnie używanych aparatów amatorskich są inkubatory płaskie. Do ich zalet należy zaliczyć niską cenę, małe zużycie energii oraz oddzielenie procesu inkubacji od klucia. Do wad tego aparatu zaliczyć należy to, że cały przebieg inkubacji odbywa się w jednym miejscu, przez co drugie nałożenie jaj może mieć miejsce dopiero po zakończeniu poprzedniego cyklu inkubacji. W większych hodowlach możemy jednak mieć dwa aparaty.
Przy zakupie inkubatora należy zwrócić uwagę na takie detale jak: izolacyjność obudowy, system regulacji temperatury i wilgotności, sposób przewracania jaj. Należy zrezygnować z aparatów, w których jajka leżą luzem na siatkach i ich przewracanie powoduje konieczność otwierania inkubatora i indywidualnego obracania każdego jajka. Jeżeli jest to np. 100 jajek, to będzie to dosyć pracochłonna czynność. Jajka powinny być umieszczone na specjalnych tacach inkubacyjnych, co pozwala jednym pociągnięciem obrócić na raz wszystkie jaja bez otwierania inkubatora. Często spotyka się inkubatory wykonane ze sklejki lub płyt meblowych. Otóż różnica temperatur między wnętrzem inkubatora, a otoczeniem wynosi średnio 20?C. Jeżeli ścianki inkubatora nie zabezpieczają odpowiedniej izolacyjności, para wodna skrapla się we wnętrzu inkubatora, co powoduje nadmierny wzrost wilgoci, a więc ułatwia rozwój grzybów i bakterii. Równocześnie obudowa inkubatorów nie może być nasiąkliwa dla pary wodnej. Do materiałów chłonących wodę zalicza się często stosowane sklejki, płyty meblowe i niestety styropian budowlany. Wydaje się, że obecnie na rynku najlepsze materiały do budowy inkubatorów to sztywna pianka poliuretanowa oraz styropian ekstradowany. Materiały te posiadają pienistą budowę, a równocześnie ich pory stanowią strukturę zamkniętą uniemożliwiającą wnikanie pary wodnej i wody. Ważnym czynnikiem decydującym o wynikach jest dokładność regulacji temperatury i wilgotności. Dzisiaj termoregulatory elektroniczne zapewniają dosyć dokładny pomiar i regulację. Jednak powinny one być przetestowane i wyskalowane specjalnie pod potrzeby inkubatorów. Wzorcowanie fabryczne tych urządzeń przypomina termometry w sklepie. Jeżeli porównamy np. w sklepie kilka termometrów tej samej firmy, to każdy z nich będzie wskazywał inną temperaturę. Drugim niedocenianym problemem wśród hodowców drobiu jest pomiar wilgotności w ciągu inkubacji. Hodowcy najczęściej lekceważą to zagadnienie, a przecież wilgotność, podobnie jak temperatura, ma decydujący wpływ na procesy wylęgu. Obecnie wilgotnościomierze elektronicznie nie wymagają od użytkownika żmudnych przeliczeń tabelarycznych, jak w przypadku używanych dawniej psychrometrów rtęciowych. Oczywiście najlepiej jeżeli inkubator jest wyposażony w automatyczny dozownik wilgoci. Wtedy nasze czynności ograniczą się do nalania wody do zbiornika i ustawienia potencjometru wilgotnościomierza na zadaną wartość. Niekiedy wystarczy nam sam wskaźnik wilgotności, a jej poziom ustalamy wstawiając na dno inkubatora większe lub mniejsze tace z wodą. W inkubatorach bez wymuszonego obiegu powietrza ważne jest ułożenie i rozstaw spiral grzejnych. Najlepiej jeżeli spirala ma jak najmniejszą bezwładność termiczną, nie nagrzewa się do zbyt wysokich temperatur i jest równomiernie rozłożona nad lub pod powierzchnią inkubowanych jaj. Używane w najprostszych inkubatorach żarówki do ogrzewania nie są najlepszym rozwiązaniem. Po pierwsze powinno ich być więcej niż 1 sztuka, po drugie grzejące żarówki muszą świecić równocześnie. Wyklute pisklęta instynktownie dążą do światła. Będą więc skupiać się w grupy pod żarówką dusząc jednocześnie te na dole. Poza tym przy takim zachowaniu niepotrzebnie tracą dużo energii, a resorpcja żółtka pozostaje zakłócona. Przeszkadza to bardzo w kluciu pozostałym pisklętom. Trzeba stwierdzić, że wybór inkubatora często zależy np. od zasobności naszego portfela i nie zawsze ich jakość idzie w parze z ceną.


Przechowywanie jaj
(...)

Inkubacja
(...)

Błędy inkubacji i ich przyczyny
(...)



Józef Zając

---

Koza bezoarowa

W 9. tysiącleciu przed nasza erą, w rejonie tzw. "żyznego półksiężyca", w dolinach między Eufratem i Tygrysem (dzisiejszy Irak) silnie rozwijało się rolnictwo. Tam też człowiek udomowił pierwsze zwierzęta - były to dzikie kozy i owce. Zwabiając dzikie kozy w pobliże osad ludzkich (np. na grudki soli) i odchowując odłapane koźlęta, człowiek najpierw oswoił, a następnie, poprzez długotrwałą hodowlę, udomowił kozy. Były to kozy bezoarowe (Capra aegagrus). Obecnie, dzięki badaniom genetycznym i archeozoologicznym niemal pewne jest, że to właśnie ten gatunek dzikich kóz jest przodkiem kozy domowej.


Kozy bezoarowe żyją w naturze w Azji Środkowo-Zachodniej, od Wyżyny Irańskiej, poprzez Irak, po Kaukaz i Azję Mniejszą, aż do wysp na Morzu Egejskim. Ostatnio pojawił się pogląd, że podgatunek żyjący na wyspach na Morzu Egejskim mógł tam być wprowadzony sztucznie przez człowieka, w okresie jego wędrówek (ok. 7 tys. lat pne.). Była to wpółudomowiona koza, która następnie zbiegła z hodowli i powtórnie zdziczała.
Nazwa tych kóz wywodzi się od bezoaru - często znajdowanego w ich żołądkach. Bezoarem nazywamy kuliste twarde twory powstałe z posklejanych resztek zlizywanej sierści i posklejanych żywicą szczątków roślinnych. U tych kóz prawie zawsze można znaleźć takie twory w żwaczu, spotkać je też można w żołądkach innych przeżuwaczy, a także zwierząt mięsożernych. Człowiek od dawna przypisywał bezoarom magiczną i uzdrawiającą moc. Wierzono, że bezoar chroni przed dżumą, biegunką i epilepsją. Sproszkowany, dodawano do nalewek, gdyż miał chronić przed truciznami. Stąd zresztą wywodzi się jego polska nazwa - "strutka". Bezoar oprawiano w złoto i srebro i noszono jako amulet, który miał chronić przed otruciem, zranieniami, ukąszeniami i piorunami. Przykładano go też do bolących miejsc i trudno gojących się ran.
Ze względu na bezoar kozy te nadal są przedmiotem polowań i obecnie w naturze są już rzadko reprezentowane. Myśliwi cenią też mięso, skóry i rogi. Do celów myśliwskich powstały nawet ich hodowle na farmach w Ameryce Północnej (USA, stan Nowy Meksyk).
Środowiskiem życia dzikich kóz bezoarowych są górskie stepowe tereny w pobliżu zarośli lub lasów. Żyją na wysokości 1500-2500 m npm. ("rekordzistki" obserwowano nawet na wysokości 4200 m npm). Tworzą małe stada, które jesienią łączą się w większe grupy (nawet do 50 szt.) i schodzą na tereny niżej położone. Są zwierzętami późno dojrzewającymi: dojrzewają w 2. roku życia. Kozły do rozrodu dopuszczane są tylko w pełni dorosłe, ok. 5.roku życia. Późną wiosną (maj/czerwiec), po 5.miesięcznej ciąży, rodzą się 1-2 koźlęta. Kozy te żyją ok. 10-12 lat. U kóz bezoarowych wyraźny jest dymorfizm płciowy. Kozły są duże (ok. 100 cm w kłębie, przy masie ok. 50 kg), kozy są nieco mniejsze; ich masa nie przekracza 30 kg. Kozły zaopatrzone są w potężne, szablasto wygięte rogi, dochodzące do 150 cm długości. Rogi są spłaszczone, nie mają śrubowatych skrętów, a na przedniej części mają 6-12 zgrubień. Końce rogów u dorosłych osobników sięgają grzbietu i skręcają się ku przodowi. Rogi u samic są delikatniejsze, nie mają wyraźnych karbowań, a ich długość nie przekracza 30 cm.
Umaszczenie kóz bezoarowych jest szaro-brązowo-żółte. Latem sierść jest krótka, i jasnobrązowa. Zimą przerasta włosem puchowym i staje się bardziej siwa. Boki szyi, podbrzusze i wewnętrzna strona kończyn są jasne. Ciemne włosy w okolicach przedpiersia tworzą charakterystyczną obrożę. Przez grzbiet biegnie pręga utworzona również z ciemnych włosów.
(...)




tekst i zdjęcia
dr inż. Mirosław Piasecki
Kierownik Wydziału Zwierząt Kopytnych - Miejski Ogród Zoologiczny we Wrocławiu

---

Stary, dobry mieczyk...

Niektóre gatunki ryb akwariowych po prostu się "nie starzeją" i, mimo upływu lat, a nawet dziesięcioleci, nieustannie cieszą się niesłabnącą popularnością wśród hodowców. Wśród takich rybich 'gwiazd" poczesne miejsce zajmuje mieczyk Hellera (Xiphophorus helleri) - piękna żyworódka pochodząca z Ameryki Środkowej.


Ryba o stu obliczach

Mieczyki, zwane dawniej mieczonoszami zamieszkują stojące i wolno płynące wody od Meksyku po Gwatemalę. Ich nazwa pochodzi od charakterystycznego miecza, czyli podłużnego, rzeczywiście przypominającego klingę wyrostka utworzonego z silnie wydłużonych dolnych promieni płetwy ogonowej występującego u dorosłych samców dzikiej formy tych ryb, a także u większości odmian hodowlanych. Nie ma on jednak nic wspólnego z bronią, ale pełni ważną rolę podczas tańca godowego, jako jeden z głównych czynników wpływających na atrakcyjność danego samca w oczach partnerki. Młode samce pozbawione są miecza, który zaczyna rosnąć najczęściej dopiero po zahamowaniu wzrostu ciała. Dorosłe samce osiągają maksymalnie do 10 cm długości samego ciała zaś ich miecz daje dodatkowe 3-4 cm, z reguły bywają jednak znacznie mniejsze (5-7 cm). Samice są dużo potężniejsze i bardziej pękate. Na ich płetwach ogonowych nie ma mieczy. Są też wyraźnie większe od samców - wyrośnięta samica może przekraczać 12, a niekiedy nawet 15 cm długości. Rybki te, niestety, nie należą do długowiecznych, żyją zwykle ok. 3-4 lat.
Rozpoznanie płci u dorosłych ryb jest bardzo proste - poza wspomnianym mieczem samce posiadają narząd kopulacyjny zwany gonopodium w postaci spiczastego wyrostka utworzonego z przekształconej płetwy odbytowej. Jednak w przypadku młodocianych mieczyków sprawa ta dość znacznie się komplikuje. Zarówno miecz jak i gonopodium u niektórych samców zaczynają się bowiem wykształcać stosunkowo późno. Płetwy odbytowe młodzieży obu płci są jednakowe o kształcie zbliżonym do trójkąta. Tak więc u młodzieży łatwo stwierdzić tylko to, że dana ryba na pewno jest samcem. W zasadzie więc jedynym stuprocentowo pewnym dowodem na to, że młoda ryba faktycznie jest samicą jest zajście przez nią w ciążę, zaokrąglenie brzuszka i pojawienie się w jego tylnej części charakterystycznej, ciemnej plamy ciążowej. Co ciekawe, u mieczyków zdarzają się, choć raczej rzadko, wypadki zmiany płci i to w obie strony. U samic (jeśli już rodziły) zanika najpierw plama ciążowa, następnie pojawia się gonopodium i zazwyczaj wyrasta miecz. Natomiast jeżeli samiec przekształca się w samicę traci on gonopodium jednak jego miecz pozostaje. Przyczyny tego niezwykłego zjawiska nadal pozostają zagadką dla naukowców.
Mieczyki należą do najbarwniejszych i najbardziej zmiennych ryb akwariowych. Nawet w naturze (gdzie najczęściej spotyka się formę zieloną, o delikatnie seledynowych bokach z niebieskim odcieniem i cienkiej czerwonej, piłkowanej kresce biegnącej wzdłuż linii bocznej) pojawiają się okazy czerwone i czerwonawe (choć znacznie bledsze od uzyskanych w akwarium) oraz czarno nakrapiane. W ciągu ponad 100 lat planowej hodowli w akwariach uzyskano setki odmian i form barwnych. Obecnie w sklepowych zbiornikach pływają mieczyki bardzo wielu odmian barwnych. Tylko część z nich jest tak naprawdę stuprocentowymi przedstawicielami gatunku Xiphophorus helleri - większość posiada w swoich żyłach domieszkę krwi gatunków pokrewnych, głównie platki (X. maculatus) oraz rzadziej zmienniaka wielobarwnego (X. variegatus). Do najczęściej spotykanych w hodowli odmian należą mieczyki zielone, zbliżone do formy wyjściowej, żółte, zwane też niekiedy brązowymi o jasnoceglastej barwie, czerwone o różnym natężeniu koloru, niekiedy z zielonkawym połyskiem na bokach i częściowo czarnym mieczem, czarne, również najczęściej o mieniących się szmaragdowo bokach. Osobną grupę stanowią mieczyki dwubarwne czerwono-czarne. Wśród nich wyróżniają się dwie odmiany: Wagtail (z ang. dosł. pliszka) o czerwonym ciele i czarnych płetwach oraz Tuxedo o czerwonym grzbiecie i brzuchu i szerokim czarnym pasie ciągnącym się środkiem ciała. Dawniej pospolita była również tzw. forma berlińska - jaskrawoczerwona, pokryta w tylnej części ciała czarnymi kropkami i plamami. Jeszcze inną grupę stanowią mieczyki tzw. matowe o jasnopomarańczowej barwie, zwane pospolicie kometkami. Występują wreszcie formy albinotyczne o ciemnoczerwonych oczach: wśród nich wyróżnia się odmianę intensywnie czerwoną, czarną oraz białą i białawą. Trzeba też wspomnieć o tzw. mieczykach welonowych o wydłużonych płetwach. Są wśród nich formy z wydłużoną płetwą grzbietową, a także tzw. mieczyki lirowate, czyli widlaki o silnie wydłużonych skrajnych promieniach płetw ogonowych tworzących jakby dwa miecze. Zdarzają się również osobniki zwane igiełkami, u których wydłużeniu ulegają nie skrajne, ale środkowe promienie płetwy ogonowej. U samców niektórych odmian mieczyków welonowych wydłużeniu i przerostowi ulega również przekształcona w gonopodium płetwa odbytowa. Często stają się one wtedy bezpłodne na skutek fizycznej niemożności zaplemnienia samicy.


Zbiornik
(...)

Żywienie
(...)

Rozród w akwarium
(...)




Tekst i fotografie:
dr wet. Joanna Zarzyńska
Katedra Higieny Żywności i Ochrony Zdrowia Publicznego SGGW
dr inż. Paweł Zarzyński












Powrót do archiwum

Strona główna

---

Wydawnictwo Fauna&Flora Adres: 45-061 Opole ul. Katowicka 55. Tel. 77/403-99-11.
e-mail:redakcja@faunaflora.com.pl
Redakcja gazety: zespół. Redaktor naczelny: Marek Orel, tel. +48 608 527 988.
Sekretarz redakcji: Janusz Wach, tel. +48 606 930 559. Korekta: Iwona Stefaniak.