INDYKI

Ptaki użytkowe, a zarazem ozdobne
Indyk (Meleagris gallopavo) to dość duży ptak i jedyne większe zwierzę z Ameryki Północnej, którego hodowla w pełny sposób przyjęła się w Europie. Został on odkryty wraz z odnalezieniem nowych kontynentów – obu Ameryk. Pojawienie się w Europie nowego gatunku drobiu domowego powodowało konieczność oswojenia się ze zmianą w tak dotąd ustalonej i swojskiej gromadce drobiu. Ten reprezentant kontynentu amerykańskiego dla wielu ludzi w czasach kiedy podróżowanie do odległych krańców świata były rzadkością, był jedynym czy jednym z niewielu namacalnych (i do tego jadalnych) świadectw istnienia jakiegoś innego, odległego świata. Nie zawsze zresztą dobrze zdawano sobie sprawę skąd ten „indyjski kur” jak go ówcześnie nazywano pochodzi. Początkowo z racji powszechnego przekonania, że zamiast nowych lądów odkryto nową morską drogę do Indii. Wskazuje na to choćby wschodnio polska, litewska i rosyjska wersja nazwy indyka: „kałakucki kur”, kalikutas. Obecnie jego hodowlą zajmują się w znacznym stopniu wyspecjalizowane fermy utrzymujące te ptaki w celu pozyskiwania bardzo cenionego i wartościowego mięsa. Z racji jego wyglądu oraz ciekawego behawioru jest to ptak również utrzymywany na wiejskich podwórkach, gdzie stanowi jeden z gatunków drobiu dostarczający mięsa jak również ptak ozdobny z racji barwnego upierzenia.


CZĘŚĆ HISTORYCZNA
Sprowadzenie indyków do Europy
Indyki zostały udomowione przez Azteków w czasach prekolumbijskich. Do Europy sprowadził je w 1497 roku Giovanni Caboto. Istotne dla rozwoju hodowli stały się ptaki przywiezione w XVI wieku. Do Polski trafiły w następnym wieku, prawdopodobniej około 1560 roku, czyli kilka dziesięcioleci po ich faktycznym rozpowszechnieniu na Półwyspie Iberyjskim. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych tego stulecia indyk pojawia się w różnych powiedzeniach i porównaniach jako dziwaczna i zaskakująca nowość. Inwentarze majątkowe dowodzą z kolei, że przybysz z Ameryki był już częstym mieszkańcem na razie tylko szlacheckich folwarków od lat siedemdziesiątych XVII w. Indyk, pochodzący z nieco odmiennego klimatu z trudem adaptując się do polskiego klimatu, ciągle był czymś rzadkim i cennym. Wydaje się, że początkowo traktowany był jako ptak egzotyczny, ozdoba magnackich i biskupich parków i ogrodów niż jak to jest obecnie ptak dostarczający mięsa. W pierwszej drukowanej polskiej książce kucharskiej (Compendium ferculorum Stanisława Czernieckiego z 1682 r.) nie umieszczono jeszcze ani jednego przepisu, którego głównym bohaterem byłby indyk. Pojawił się on jednak u Czernieckiego w spisie produktów koniecznych do prowadzenia prawdziwie pańskiej kuchni.
Skąd jednak wzięła się nazwa tego gatunku używana do dzisiaj. Istnieją na ten temat dwie teorie:
* Pierwsza głosi, że po prostu żywe jeszcze było utożsamienie Nowego Świata z Indiami, których przecież szukał Kolumb. Czyli prawdopodobnie tak jak rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej nazwani zostali Indianami tak i omawiany gatunek ptaka został nazwany indykiem.
* Druga teoria związana jest z istniejącymi poszlakami świadczącymi o tym, że indyki faktycznie trafiły do Europy poprzez Indie. Hindusi z kolei mieli dostać je z Ameryki (jak? – tego dokładnie nie wiadomo). Poza nazwą istnieją bowiem języki, w których słowo oznaczające tego ptaka pochodzi od hinduskiego miasta Kalikut (obecnie Kozhikode), będącego w pewnym momencie ważnym ośrodkiem handlowym. Porty, do których docierały towary z portu w Kalikut to nazwy podobnie brzmiące i są to duński i norweski kalkun, holenderski kalkoen i fińska kalkunna. Może więc Skandynawowie przywieźli sobie
(i części Europy) indyki z Indii?
Z kolei pewne wskazówki niesie także angielska nazwa tego ptaka, a mianowicie turkey. Cała historia zaczyna się w chwili kiedy do Anglii trafiły pierwsze perliczki (Numida meleagris) – których inna nazwa brzmi guinea fowl (kura gwinejska). Przywieźli je z Madagaskaru przez Turcję bliskowschodni kupcy, zwani turkey merchants (kupcami tureckimi). Wtedy to właśnie te pozornie podobne do perliczek ptaki znane dziś nam jako indyki Anglicy nazywali turkey. Prawdopodobnie nazwa ta w Anglii obowiązuje od roku 1555, przez utożsamienie indyków z perliczkami lub – możliwe uznanie przez ówczesnych ludzi – za dwie odmiany tego samego gatunku. Następna ważna data to sprowadzenie ptaków na wyspy, które datuje się na w przedziale 1524-1530. Od roku 1575 udomowiony przez Azteków ptak stał się już głównym daniem na bożonarodzeniowych stołach Anglików i króluje tam do dnia dzisiejszego.


Udomowienie ptaka
Udomowienie indyków pierwotnie nastąpiło na kontynencie, z którego pochodzą te ptaki czyli Ameryki Północnej i Środkowej. Tamtejsi rdzenni mieszkańcy, w głównej mierze Aztekowie utrzymywali indyki w pobliżu swoich domostw w warunkach półdzikich. Dokarmiali je ziarnem oraz odpadkami, natomiast resztę pożywienia ptaki wyszukiwały sobie same. Szczególny stosunek do tego gatunku wynikał z powodów sakralnych. Podobnie jak Rzymianie za święte ptaki uważali gęsi, tak dla Azteków indyk był ptakiem rytualnym, z którego składano ofiary czczonym przez nich bóstwom. Pióra wykorzystywano również jako ozdoby włosów, jak również strojów obrzędowych. Sztywne i długie pióra ze skrzydeł i ogonów wykorzystywane było do nadawania odpowiedniej sterowności strzał używanych przez polujących mężczyzn. Z racji tak dużego znaczenia Aztekowie ustanowili również dzień święta indyków i placków z kukurydzy nazywany Tlaxochimaco obchodzony według różnych źródeł między 22 lipca do 10 sierpnia. Następnie indyk stał się ulubionym rodzajem mięsa spożywanym przez ten pradawny lud. Po odkryciu Ameryki, francuski król Ferdynand II wydał polecenie by każdy statek powracający z tamtego kontynentu do Francji miał na swoim pokładzie indyki (w równym stosunku płci). Dziś ptaki te cenione są szczególnie przez Amerykanów, gdzie statystycznie jedna osoba zjada około 6 kg mięsa indyczego. Ogólna produkcja mięsa w tych ptaków wynosi rocznie około 254 miliony sztuk rocznie. Jest to związane poniekąd z tradycją spożywania tych ptaków. Również w Polsce po długim okresie adaptacji ptaki te znalazły swoje należyte miejsce zarówno w chowie przydomowym jak i w intensywnej produkcji drobiarskiej.


CZĘŚĆ HODOWLANA
Chów przydomowy
- aspekt użytkowy
(...)

- aspekt ozdobny
(...)

Organizacja lęgów i odchowu młodych indyków
(...)




tekst i zdjęcia:
Mgr inż. Krystyna Jakubowska, mgr inż. Marcin Różewicz
Instytut Bioinżynierii i Hodowli Zwierząt, UPH Siedlce

cały artykuł jest opublikowany w najnowszym, lipcowym numerze f&f, nr 07/2016 (210)
szukaj w kioskach, empikach lub zamów prenumeratę