"fauna&flora"
Kwiecień 04/2002 (39)

   Do rodzaju Chrysolophus należą dwa przepiękne gatunki wyróżniające się przepychem barw oraz zgrabną i smukłą sylwetką. Jeden połyskuje niezliczoną ilością diamentów, drugi, ognistoczerwony, błyszczy najprawdziwszym złotem. Ktoś, kto ujrzał je po raz pierwszy, pozostaje pod niepowtarzalnym ich urokiem. Dodatkowym atutem tych gatunków jest łatwość hodowli, co sprawiło, ze bażant diamentowy oraz bażant złocisty, są najczęściej hodowanymi bażantami. Doskonale nadają się dla początkujących miłośników tej grupy ptaków.

Bażant diamentowy

(Chrysolopus amherstiae)


Zamieszkuje północno-wschodnią Birmę, południowo-wschodni Tybet oraz południowo-zachodnie Chiny. Występuje na terenach górzystych od 2 do 5 tys m.n.p.m. Pożywieniem są owady i ich larwy, zielone części roślin, jagody i nasiona. Poza okresem lęgowym żyje pojedynczo lub w niewielkich grupach. Koguty są poligamiczne i w okresie lęgowym gromadzą wokół siebie 3-4 kury. Kura znosi najczęściej od 6 do 12 jajek o kremowych z lekkim różowym odcieniem skorupkach. Gniazda, to płytkie zagłębienia w ziemi, wyścielone źdźbłami traw i liśćmi, usytuowane pod gęstym krzewem lub między kępami wysokich traw. Po 23 dniach wysiadywania lęgną się pisklęta.

Bażanty diamentowe po raz pierwszy przywieziono do Europy w 1828 roku. Były to dwa koguty. W 1869 roku ponownie przywieziono pięć kogutów oraz jedną kurę i od tej pory zaczęto je rozmnażać. Niestety, okazało się, że gatunek ten łatwo krzyżuje się z blisko spokrewnionym bażantem złocistym, a ich potomstwo jest płodne. W 1872 roku odchowano pierwsze takie mieszańce, a następnie kojarzono je ponownie z bażantami diamentowymi bądź z bażantami złocistymi. Ta nieprzemyślana hodowla doprowadziła do tego, że czyste gatunkowo bażanty diamentowe (jak również złociste) są niezwykle rzadkie w hodowlach. Jednak kilka razy sprowadzono z Chin dzikie bażanty diamentowe i hodowano je w czystości gatunkowej. Cena tych ptaków była dziesięcio- a nawet dwudziestokrotnie wyższa od ceny mieszańców, które nawet bardzo przypominały bażanty diamentowe. Niestety z chęci zysku postępowano niekiedy nieuczciwie. W celu uzyskania jak największej ilości przychówku, kojarzono czyste gatunkowo koguty z dużą ilością kur mieszańców.

Kogut prawdziwego bażanta diamentowego jest ptakiem dużym. Osiąga 170 cm długości z czego na ogon przypada 115 cm. Ciemię porośnięte jest zielono-niebieskimi piórkami z mocnym połyskiem. Za ciemieniem z tyłu głowy wyrastają w kształcie wąskiego klina jaskrawo-czerwone piórka, skierowane do tyłu. Na szyi rosną czysto białe pióra z dwiema poprzecznymi, czarno-niebieskimi pręgami. Pióra te tworzą niezwykle obfity kołnierz otaczający tył i boki szyi. Górna część grzbietu, gardło i pierś są błyszcząco-zielone, z tym, że każde pióro ma czarną obwódkę. Pióra pokrywowe skrzydeł intensywnie błyszcząco niebieskie. Brzuch i boki ciała czysto białe. Uda białe z czarnymi plamkami. Dolna część grzbietu żółta przechodząca w kierunku ogona w pomarańczowo-czerwoną. Wydłużone pióra nadogonowe z czerwonymi końcami. Ogon tworzą długie i szerokie biało-szarawe pióra z regularnymi, poprzecznymi pręgami. Pręgi te są czarne z niebieskim połyskiem. Skoki szaro-zielonkawe. Tęczówka oka jasno-żółta.

Kura jest szaro-brązowa z niebieskim odcieniem z wyraźnym czarnym prążkowaniem. Na głowie występują rdzawe plamki. Brzuch jest jasno-szary, niemal biały. Prążkowane pióra ogona są na końcach zaokrąglone. Tęczówka ciemno-brązowa. Kura diamentowa jest wyraźnie większa od kury złocistej. Kurczęta z wierzchu kasztanowo-czerwone z ciemnymi pasami wzdłuż ciała. Na spodniej części kremowo-żółte. Boki głowy żółte z ciemnymi plamkami. Na ciemnych skrzydłach jasne prążki. W zasadzie bardzo są podobne do kurcząt bażanta złocistego lecz nieco większe o mocniejszych barwach: żółtej i kasztanowo-czerwonej.
Wyeliminowanie wszystkich niekorzystnych cech z bażantów diamentowych, świadczących o domieszce bażanta złocistego jest bardzo trudne i długotrwałe.
Kiedy skrzyżowano te dwa gatunki, okazało się, że dominującym pod względem ubarwienia jest bażant złocisty i potomstwo F1 wygląda jak duży ptak tego gatunku. Kojarząc mieszańca F1 ponownie z bażantem diamentowym, uzyskane pokolenie F2 również przypomina bażanta złocistego. Postępując analogicznie z kolejnymi pokoleniami, cechy bażanta złocistego pojawiają się jeszcze w pokoleniu F6, a niekiedy również w dalszych pokoleniach. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zakupienie autentycznie czystych gatunkowo bażantów diamentowych i problem byłby rozwiązany. Niestety nie jest to takie proste i nie zawsze możliwe. Posiadając już bażanty diamentowe jakich wiele lecz o dość poprawnym pokroju i barwie, powinniśmy drogą selekcji wybierać do rozpłodu osobniki najlepsze. Kogut powinien być jak największy z długim, jasnym, regularnie i wyraźnie prążkowanym ogonem. Ciemię musi być zielono-niebieskie z wąskim jaskrawo czerwonym czubkiem z tyłu głowy. Jeśli czerwień przykrywa całą górną część głowy lub jej znaczną część, to ptak nie nadaje się do dalszej hodowli. Brzuch, boki ciała i uda powinny być śnieżno białe. W tylnej części ud dopuszczalne czarne plamki. Czerwone lub żółte pióra w tych miejscach lub brązowe odcienie również eliminują ptaka z hodowli. Kura powinna mieć rdzawe piórka na głowie i jasno szary aż białawy brzuch. Jeśli pozbawiona jest tych rdzawych piórek, a brzuch jest żółto-brązowy, to nie powinniśmy przeznaczać jej do rozpłodu. Ponadto pióra ogona powinny mieć zaokrąglone końce.

Bażant złocisty

(Chrysolophus pictus)


Żyje w górskich rejonach środkowych Chin do 2200 m n.p.m. Najczęściej spotkać go można w lasach oraz na skalistych wzgórzach porośniętych gęstymi krzewami i bambusem. Obszary, na których występuje, niedostępne są dla człowieka, a więc nie grozi mu z jego strony niebezpieczeństwo.

Preferencje pokarmowe są bardzo zbliżone do jadłospisu bażanta diamentowego.
Poza okresem lęgowym żyje pojedynczo, a zimą tworzy niewielkie stada. Koguty sa poligamiczne i w sezonie rozrodczym gromadzą wokół siebie do 8 kur. Kura znosi od 5 do 12 kremowo-żółtawych jajek. Gniazdo bardzo podobne do gniazda bażanta diamentowego. Po 22 dniach lęgną się pisklęta. W tym miejscu należałoby dodać, że 23- dniowy okres inkubacji jajek, zdarzający się w hodowlach może świadczyć o tym, że jednym z praprzodków naszych ptaków był bażant diamentowy.
Kiedy i jak zostały przywiezione do Europy tego niewiadomo. Wiadomo jednak, że już w 1740 roku były dobrze znane w Anglii. W Chinach hodowano te ptaki już przed naszą erą. Na chińskich, corocznych targach ptasich, odbywających się w kwietniu, oferowane są duże ilości kogutów. Kury występują znacznie rzadziej. Średnio na sto kogutów przypada jedna kura. Ptaki sprzedawane są w wąskich, walcowatych, bambusowych koszach.

Krzyżowanie bażanta złocistego z bażantem diamentowym, pozostawiło swoje negatywne ślady również na bażancie złocistym. Ptaki są przerośnięte i mają wiele wad w ubarwieniu.
Kogut czystego gatunku bażanta złocistego jest ptakiem drobnym i smukłym. Osiąga 110 cm długości z czego na ogon przypada 80 cm. Na głowie znajduje się efektowny czub zaczynający się od górnej nasady dzioba, przykrywający ciemię i kończący się z tyłu głowy. Czub tworzą jedwabiste, żółte pióra z mocnym złotym połyskiem. Boki głowy żółto - brązowe. Na szyi wyrastają pomarańczowe pióra z dwiema poprzecznymi, czarnymi pręgami, pióra te tworzą efektowny kołnierz otaczający tył i boki szyi. Na górnej części grzbietu, poniżej kołnierza, rosną krótkie, metaliczne błyszczące, zielone pióra z czarnymi obwódkami. Dolna część grzbietu żółta, przechodząca w kierunku nasady ogona w pomarańczowo - czerwoną. Wydłużone pióra nadogonowe z czerwonymi końcami. Pierś i brzuch jaskrawoczerwone. Lotki drugiego rzędu niebieskie. Pióra ogona czerwone z czarnym rysunkiem. Skoki żółtawe. Tęczówka jasnożółta. Kura żółtawo - brązowa z poprzecznym prążkowaniem. Brzuch jasny, żółto-brązowy. Pióra ogona w poprzeczne, czarne pręgi. Tęczówka ciemno-brązowa.
Kurczęta bardzo podobne do kurcząt bażanta diamentowego, lecz nieco mniejsze o słabiej nasyconych barwach.
Z hodowli powinniśmy eliminować ptaki duże i niewłaściwie ubarwione. Szczególną uwagę należy zwrócić na barwę czuba, który musi być czysto żółty ze złotym połyskiem. Pomarańczowa lub czerwona barwa czuba dyskwalifikuje ptaki całkowicie. Zbyt ciemna czerwień piersi i brzucha, to również duża wada. Te partie ciała powinny być jaskrawe, ognistoczerwone. Do hodowli nie przeznaczamy również ptaków z czarnymi skokami.

Bażant złocisty ze względu na swoje piękne barwy jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem w hodowlach na świecie, czego efektem jest pojawienie się mutacji barwnych. Mutacje te, mimo że nie występują w środowisku naturalnym, to w wielu publikacjach opisywane są na podobieństwo podgatunków pod naukowymi nazwami łacińskimi.

Bażant złocisty ciemny

(Chrysolophus pictus obscurus)


Mutacja znana od ponad stu lat rozpowszechniona w zachodniej Europie, a szczególnie we Francji i Włoszech. We Francji znana pod nazwą „charbonnier”, co znaczy górnik. Kogut ma gardło i boki głowy brązowo - czarne. Reszta upierzenia znacznie ciemniejsza od upierzenia bażanta złocistego nominalnego. Pióra ogona w poprzeczne, czarne, gęsto rozmieszczone, ukośne pręgi.
Kura znacznie ciemniejsza od kury nominalnej. Kurczęta z wierzchu jednolicie brązowe, a gardło i pierś mają białe. Mutacja jest recesywna. Krzyżując bażanta ciemnego z bażantem złocistym nominalnym, otrzymamy w pierwszej generacji F1 wszystkie ptaki nominalne. Kojarząc bażanta złocistego ciemnego z osobnikiem F1, uzyskamy w generacji F2 50% ciemnych i 50% nominalnych. Kojarząc F1 z F1 otrzymamy 25% ciemnych i 75% nominalnych. W wyniku takich kojarzeń nie występują osobniki o barwach pośrednich.

Bażant złocisty żółty

(Chrysolophus pictus luteus)


O żółtej mutacji wspomina się już w 1886 roku, po czym słuch o niej zaginął.

W 1952 roku, pojawił się w Niemczech jeden żółty kogut, którego sprowadził do swojej hodowli prof. Ghigi z Włoch. W 1957 roku, odchowano 40 żółtych mutantów. Osobniki żółte zyskały sobie wielu zwolenników i w krótkim czasie liczebność ich znacznie wzrosła. Rozpowszechniły się w wielu europejskich i amerykańskich hodowlach. Czub i kołnierz koguta, ubarwione są tak samo jak u koguta formy nominalnej. Górna część grzbietu jasnobrązowa, a dolna cytrynowo - żółta. Pierś i brzuch czysto żółte. Lotki drugiego rzędu brązowe. Pióra ogona jasno-beżowe z szarym rysunkiem.

Kura znacznie jaśniejsza od kury nominalnej, w tonacji żółto - szarej. Kurczęta białawe z szarymi pręgami wzdłuż grzbietu. Podobnie jak poprzednia i ta mutacja jest recesywna.

Bażant złocisty cynamonowy

(Chrysolophus pictus infuscatus)


Historia tej mutacji zaczęła się od dwóch kurcząt. Jedno uzyskał w swojej hodowli, wspomniany wcześniej prof. Ghigi z Włoch, drugie dr. Valleri z Holandii. W 1962 r. istniało już sporo osobników tej odmiany barwnej. Jednak zainteresowanie tymi ptakami było znikome i obecnie spotyka się je dość rzadko. Obawiam się, że ta mutacja zanika.

Kogut bardzo podobny do koguta złocistego z tą różnicą, że pierś i brzuch są barwy cynamonowej, a pióra ogona gęsto prążkowane. Kura nieco mniejsza od złocistej żółtej, zwłaszcza na spodniej części ciała. Kurczęta jednolite szaro-niebieskawe.





   Pielęgnacja omówionych gatunków nie nastręcza większych trudności. Ptaki są odporne i doskonale znoszą nasze warunki klimatyczne. Są również niewybredne w przyjmowaniu podawanego pokarmu. Poza okresem lęgowym (od końca lata do połowy stycznia) nie wykazują większej agresji wobec siebie. koguty możemy przetrzymywać w większej grupie, nawet przez cały rok, ale pod warunkiem, że w pobliżu nie ma żadnej kury. Z chwilą wydłużania się dnia, mniej więcej od połowy stycznia, powinniśmy zestawić stada hodowlane i umieścić je w osobnych wolierach. Jednemu kogutowi przydzielamy 2-4 kury. Możliwa jest również hodowla w monogamii lecz uzależnione to jest w dużym stopniu od temperamentu i agresywności koguta. Szczególnie wśród bażantów diamentowych, często występują agresywne samce. W takiej sytuacji monogamia jest ryzykowna ze względu na niebezpieczeństwo okaleczenia, a nawet zabicia kury. Mimo, że podczas słonecznych i cieplejszych dni, koguty zaczynają tokować już w lutym, to jednak właściwy okres godowy zaczyna się na przełomie marca i kwietnia, a pierwsze jajka znoszone są około połowy kwietnia. Kura znosi 12-16 jajek, ale zdarza się też więcej. Tokujący kogut w efektownych podskokach tańczy wokół kury, wydaje syczące dźwięki i rozpościera na kształt wachlarza swój barwny kołnierz. Rozpościera go zawsze od strony swojej wybranki.

Woliery do hodowli bażantów powinny być w miarę możliwości duże i częściowo zadaszone. Dobrze kiedy podłoże obsiane jest trawą i rośnie tam kilka krzewów - najlepiej zimozielonych. Mogą to być: jałowce (Juniperus), cypryski (Chamaecyparis sp.), sosny (Pinus sp.), świerki (Picea sp.), czy jodły (Abies sp.). Gatunki silnie rosnące możemy formować odpowiednim cięciem. W górnej części woliery montujemy konary lub żerdzie, na których bażanty spędzają noc. W takich warunkach ptaki czują się dobrze, a kury często wysiadują jajka i troskliwie dbają o swoje kurczęta. Kogut nie wykazuje agresji w stosunku do kurcząt. Lęgi naturalne, to satysfakcja dla hodowcy oraz zdrowy, witalny przychówek. Jaja bażancie możemy podłożyć kwoce. Najlepiej do tego nadają się karłowate rasy drobiu o silnym instynkcie kwoczenia, np. silki, kochiny karłowate, czy chabo. W ostateczności można skorzystać z inkubatora, a następnie odchować kurczęta pod promiennikiem. Żywiąc małe bażanciki, możemy podawać poczwarki mrówek, twaróg, ugotowane na twardo i posiekane jajko, płatki owsiane, kaszę kukurydzianą, zieleninę, mieszankę mineralną, witaminy, żwirek. Ten sposób karmienia jest kłopotliwy i pracochłonny. Znacznie wygodniej i wydaje się, że z lepszymi wynikami karmimy gotową mieszanką paszową dla piskląt bażancich, ewentualnie paszą dla kurcząt. DK-1 do 8 tyg. życia i DK-2 pow. 8 tyg. życia. Osobiście stosowałem paszę DK z dobrym skutkiem. Szesnasto-tygodniowe bażanty są w pełni wyrośnięte. Koguty i kury ubarwione są podobnie, różniąc się drobnymi szczegółami. Najszybciej rozpoznamy płeć po barwie tęczówki. U kogutów jasnożółtej, u kur ciemnobrązowej. Koguty obu gatunków uzyskują swoją, piękną, barwną szatę, jesienią w drugim roku życia. Płodne są jednak już wiosną w swym jeszcze młodocianym upierzeniu. Kury również są płodne w tym wieku.

Dorosłe bażanty żywimy: pszenicą, jęczmieniem, owsem, prosem, kukurydzą, gotowanymi ziemniakami, marchwią tartą, zieleniną (trawa w wolierze), jagodami (porzeczka czerwona i czarna, bez czarny i jarzębina). Do dyspozycji powinny mieć stale mieszankę mineralną zmieszaną z gritem lub czystym, drobnym żwirkiem. W okresie lęgowym dobrze jest podawać ziarno w formie skiełkowanej z dodatkiem twarogu, gotowanego, siekanego jajka czy gotowanego, mielonego mięsa lub z dodatkiem mieszanki paszowej dla kur niosek. Poza okresem lęgowym podajemy ziarno suche, okopowe, zieleninę. Pamiętajmy, aby podczas mrozów nie podawać pokarmów miękkich.