ZOONOZY - definicja, ewolucja i zwalczanie
Od początku dziejów szczególnie na terenach wiejskich nieodłącznym towarzyszem człowieka było zwierzę. Z czasem jednak zwierzę zaczęło odgrywać rolę w życiu ludzi zamieszkujących tereny miejskie. Takie bliskie kontakty człowieka i zwierząt przyczyniły się do rozwoju chorób odzwierzęcych, które stanowią zagrożenie zarówno dla ludzi jak i zwierząt. Zoonozy są chorobami przenoszonymi w warunkach naturalnych pomiędzy zwierzętami kręgowymi, a ludźmi. Zoonozy występują głównie u zwierząt hodowlanych, domowych i dziko żyjących. Migracje ludzi, przemysłowa produkcja żywności stały się innymi, ważnymi czynnikami, które podwyższają skalę chorób odzwierzęcych. Pomimo wielu badań i postępu w nauce, zoonozy nadal stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Nadal brak jest sposobów, aby przewidzieć, gdzie, jak i kiedy pojawi się następna zoonoza. Przykładem może być fakt, że nie przewidziano w 1986 r. pojawienia się gąbczastej encefalopatii bydła (BSE) oraz w 1994 r. związanej z nią zoonozy, choroby Creutzfeldta-Jakoba (vCJD) lub epidemii gorączki krwotocznej w drugiej połowie XX wieku. Ostatnią zoonozą, której nikt nie przewidział była świńska grypa, która 11 czerwca 2009 roku została ogłoszona przez Światową Organizację Zdrowia - pandemią. Grypę wywołał pneumotropowy wirus należący do rodziny Orthomyxoviridae, rodzaju Influenzawirus. Największą obawę stanowi w przyszłości możliwość mutacji szczepów AH1N1 (wirus świńskiej grypy) z H5N1 (wirus ptasiej grypy). Gdyby doszło do rekombinacji tych wirusów, mógłby powstać wariant o bardzo wysokiej patogenności, który miałby zdolność przenoszenia się z człowieka na człowieka. Na podstawie istniejących już danych epidemiologicznych, tendencji zmian klimatycznych i ekologicznych można przewidzieć, które już z istniejących zoonoz odegrają dominującą rolę w XXI wieku. W tabeli 1. przedstawiono głównie te zoonozy, które mają szerokie spektrum działania i do tego czasu nie ma skutecznych zaleceń w sposobie leczenia i profilaktyki. W przyszłości szerzenie zoonoz jest nieuniknione, a czynnikami sprzyjającymi temu wydarzeniu będą migracje ludzi, zmiany w faunie ekologicznej, postępująca urbanizacja, zanieczyszczenia gleby i wody. Na zasadniczy podział zoonoz miał wpływ sposobu transmisji czynnika zoonotycznego na człowieka. W ten sposób choroby zostały podzielone na 5 kategorii:
- Zoonozy bezpośrednie
W tej kategorii do zakażenia dochodzi tylko przez bezpośredni kontakt człowieka z chorym zwierzęciem lub za pośrednictwem wydzielin i wydalin pochodzących od zwierząt chorych (np. wścieklizna, bruceloza, zakażenie pokarmowe).
2. Metazoonozy
Najczęściej bezkręgowce stają się wektorem czynnika zakaźnego, a rozwój patogenu ma miejsce w ich wnętrzu (np. zakażenia wywołane przez arbowirusy oraz zarazki dżumy).
3. Saprozoonozy
Do zachorowania dochodzi po zakażeniu czynnikiem zoonotycznym z wtórnego źródła zakażenia (np. glistnica, liczne grzybice).
4. Cyklozoonozy
Czynnik etiologiczny ma żywicieli pośrednich i ostatecznych (np. tasiemczyca człowieka);
5. Ksenozoonozy
W tej kategorii do zakażenia dochodzi głównie za pośrednictwem przeszczepów pochodzących od zakażonych dawców tkanek i narządów lub za pośrednictwem szczepionek produkowanych na hodowlach tkankowych chorych zwierząt.
Wścieklizna jest ostrą wirusową chorobą zakaźną ośrodkowego układu nerwowego zwierząt ciepłokrwistych i człowieka, z reguły kończącą się śmiercią.